Het vult de lege zaal bij wijze van spreken volledig, het komt er prachtig tot zijn recht: je kunt er omheen lopen, het van alle kanten bekijken, het zelfs vanaf de eerste verdieping nader bestuderen, het kon niet beter tentoongesteld worden. 'Die Buchstaben' bestaat uit een oude, grote drukpers en twee zetmachines, en uit dat geheel groeien loden zonnebloemen waarvan de bloeitijd al voorbij is. De zaden zijn eruit gevallen, op de grond terecht gekomen natuurlijk, maar daar zijn ze al veranderd in loden letters. Die kunnen dan weer gebruikt worden om nieuwe woorden, teksten, boeken te drukken, zodat eigenlijk een soort van perpetuum mobile gesuggereerd wordt. En dat is een zeer treffende metafoor: ideeën worden door de boekdrukkunst verspreid, die genereren weer nieuwe ideeën, en zo verder, zonder einde, tenminste zolang onze beschaving of de mensheid bestaat.
Kiefer werkt wel meer met zonnebloemen, lees ik, maar dat uitgerekend die bloemen uit de drukpers te voorschijn komen, is weloverwogen: ze zijn groot, geel als ze bloeien, hebben een lichte, vrolijke kleur, de zon gelijk natuurlijk. Het is niet voor niets dat Van Gogh ook met zonnebloemen bezig was. Hier zijn ze van lood en eerder zwart, maar ze zijn vruchtbaar geweest: de pitten zijn letters geworden, en die zorgen voor Verlichting met een hoofdletter!
Die Buchstaben vanaf de eerste verdieping
De Verlichting kwam er pas meer dan driehonderd jaar na de uitvinding van de boekdrukkunst, maar al sinds Gutenberg werden teksten en kennis veel makkelijker en op veel grotere schaal verspreid dan voordien. 'Buchstaben' hebben een ongelofelijk belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van onze beschaving, door onderwijs, opvoeding, door wat men in het Engels met een woord aanduidt als 'education'.
Letter geworden zaden
Uitgebloeid, maar vruchtbaar geweest
In de zaal hangen ook drie grote doeken waarop Dorische zuilen te herkennen zijn, de oudste Griekse zuilen dus. daardoor slaat Kiefer een brug naar de oorsprongen van onze beschaving, naar de Grieken die een van de eerste bruikbare alfabetten hebben ontwikkeld en waarvan we de Latijnse versie nog altijd gebruiken.
Griekse zuilen
In de toegangsruimte zie je om te beginnen een citaat van Hermann Hesse uit 'Narziss und Goldmund'. Hoewel Narziss niet veel om letters geeft, laat Hesse antwoorden dat God daarmee de wereld schreef. Wat natuurlijk doet denken aan het evangelie van Johannes dat begint met 'In den beginne was het woord'. Iets verwants lees je in het kleine bezoekersgidsje: een citaat van Kiefer zelf luidt 'Het is zoals in de kosmos. Er is altijd constructie, vernietiging en reconstructie. Alle sterren zullen ooit sterven en andere worden geboren. Zo is het altijd. Wie is daar verantwoordelijk voor? Wie veroorzaakte dat vanaf het begin?' Metafysische vragen zijn dat, en die interesseren deze kunstenaar kennelijk ook.
Hermann Hesse: 'Letters? Daar schreef God de wereld mee.'
'Die Buchstaben' is maar één kunstwerk, maar het is zo'n sterke metafoor, je kunt er zoveel vragen bij stellen, het zet je zo aan het denken dat het zonde zou zijn het werk niet gezien te hebben. Heel erg warm aan te bevelen!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten